In de column van maart heb ik mijn bewondering geuit voor de Nieuw-Zeelandse collega Murray Thomson. Daarin kenschetste ik hem als een zeer erudiete wetenschapper met een helder inzicht in gecompliceerde vraagstukken. Uit de inhoud van het volgende artikel blijkt dat hij er ook niet voor terugdeinst om voor de beroepsgroep gevoelige onderwerpen als overbehandeling aan de orde te stellen: Holden ACL, Adam L, Thomson WM. Overtreatment as an ethical dilemma in Australian private dentistry: A qualitative exploration. Community Dent Oral Epidemiol 2021; 49: 201-208.

Thomson en zijn Oceanische coauteurs nemen een commercialisering van de mondzorg waar. Zijvinden dat van een commerciële interactie sprake is als twee partijen zoveel mogelijk van elkaar willen krijgen, terwijl ze er elkaar zo weinig mogelijk voor willen geven. Ook in Nederland is een trend van commercialisering in de mondzorg waarneembaar. Het aantal tandartspraktijken dat niet primair een zo goed mogelijke (mond)gezondheid nastreeft, maar een mooie, een stralende of zelfs een sexy glimlach in het vooruitzicht stelt, neemt hand over hand toe. Naar verluidt zijn er in dit verband praktijken waarin de tandartsen zich er niet voor schamen om gezonde gebitsweefsels weg te slijpen en deze te vervangen door kunststof. Een andere commercialiserende trend is dat mensen naar praktijken worden gelokt met het aanbod van een behandeling in algehele anesthesie. Er is zelfs een praktijk die zich profileert als “de narcosetandarts”. Op de website wordt vol trots het volgende gemeld: “Waar andere tandartspraktijken hooguit 1 à 2 dagen per maand narcosedagen hebben, naast hun reguliere praktijk, hebben wij 2 narcosedagen per week. Hierdoor hebben wij bijna geen lange wachtlijsten en kunt u zeer snel behandeld worden. Reeds 14.500 patiënten gingen u naar volle tevredenheid voor.” Of een “narcosebehandeling” is geïndiceerd, wordt kennelijk niet beoordeeld. En dat van het genoemde aantal patiënten iedereen tevreden is, lijkt me sowieso een iets te pretentieuze stelling. Laat echter duidelijk zijn dat dit illustraties zijn van commercialisering die bovendien vrijwel automatisch zijn gekoppeld aan overbehandeling. In het genoemde artikel wordt overbehandeling in de mondzorg gedefinieerd als het verrichten van behandelingen op een wijze die voorbijschiet aan de klinische rechtvaardiging of als zorgverlening waarvoor geen indicatie of rechtvaardiging bestaat. In deze definitie is “rechtvaardiging” het sleutelwoord, een begrip dat kan worden weergegeven als ethisch verantwoord. Daarbij rijzen de vragen wat wel of niet ethisch is en wie dat bepaalt.

Het artikel bevat een weergave van interviews met 20 in Australische privépraktijken werkende tandartsen. Ze werden ondervraagd over overbehandelingen die ze ooit hadden verricht onder invloed van hun eigen commerciële druk of die van anderen en die in strijd waren met hun professionele en ethische normen en waarden. De belangrijkste reactie die de tandartsen gaven, was dat het honoreringssysteem van de mondzorg, dat is gebaseerd op verrichtingen, hen de mogelijkheid had geboden om zich te laten verleiden tot overbehandeling. Voor de dagopbrengst in een appelboomgaard maakt het immers echt verschil of de plukkers worden betaald per dag of per kilogram appels. Ook gaven de tandartsen aan dat zij het moeilijk vonden in hun privépraktijken de juiste balans te vinden tussen commercie en professionele zorgverlening. Zij gaven toe dat de verleiding om een kroon aan te bevelen waar ook zou kunnen worden volstaan met een eenvoudige restauratie altijd op de loer ligt. Alle interviews overziend, kwamen de auteurs tot de conclusie dat patiënten soms door tandartsen worden benadeeld. Dit gebeurt al dan niet bewust door professionele dominantie, dat wil zeggen door gebruik te maken van de onwetende en dus relatief kwetsbare positie van patiënten. De auteurs zijn van mening dat de professie van mondzorgverleners het gevaar van overbehandeling moet onderkennen en zichzelf en de patiënten proactief daartegen moet beschermen. Over hoe dit zou moeten, zwijgen zij vooralsnog.

De in de titel van deze column gestelde vraag of overbehandeling voor tandartsen een dilemma is waarvoor zij worden geplaatst of simpelweg onethische zorgverlening is, is hiermee slechts gedeeltelijk beantwoord. Daarom zal ik in mijn volgende column nog op dit onderwerp terugkomen.