Aan het eind van het jaar ontkomen we niet aan het opmaken van rekeningen, zowel letterlijke als figuurlijke. In deze column wil ik graag eens de kosten van de zorgverlening aan de orde stellen. Die elk jaar weer toenemende kosten zijn een doorlopend hoofdpijndossier voor onze regering. Iedereen zou onze ministers moeten helpen door deze kosten zoveel mogelijk te beperken. Helaas is het tegenovergestelde maar al te vaak werkelijkheid, zowel bij de zorggebruikers zelf als bij de zorgverleners. Het is nu eenmaal een menselijke neiging om op laconieke wijze kosten te maken die niet direct de eigen portemonnee raken. Vooral zorgverleners moeten het als een ethische taak zien om niet ongebreideld te strooien met geldverslindende zorg die goedbeschouwd geen of slechts een beperkt doel dient. Zorgkosten waarop vaak aanzienlijk valt te besparen, zijn die van medicamenten.

Vooral ouderen zijn veelvuldig aangewezen op fysieke en psychische zorgverlening en de niet zelden daarmee gepaard gaande medicatie. Veel gaat goed. Onderzoeken hebben echter uitgewezen dat sommige ouderen langdurig medicamenten gebruiken waarvan de indicatie allang is verlopen of waarvoor zelfs nooit een directe indicatie heeft bestaan of waarvan het effect discutabel is. Soms leidt dit ondoelmatige gebruik van medicamenten tot gezondheidsproblemen die huisbezoek van een arts of opname in een medisch centrum noodzakelijk maken.

Onnodig gebruik van medicamenten in combinatie met onnodige zorgkosten wordt indringend gerapporteerd in het volgende artikel: Clark CM, Shaver AL, Aurelio LA, Feuerstein S, Wahler RG Jr, Daly CJ, Jacobs DM. Potentially inappropriate medications are associated with increased healthcare utilization and costs. J Am Geriatr Soc 2020; 68: 2542-2550. In de Verenigde Staten zijn in de periode 2011-2015 in het kader van een representatief onderzoek patiëntendossiers van 65-plussers geanonimiseerd geraadpleegd. Gekeken is naar het gebruik van 33 medicamenten waarvan bekend is dat ze ongeschikt zijn voor ouderen. Ook zijn huisbezoeken door een arts en opnamen in een medisch centrum en de daaruit voortvloeiende kosten geregistreerd. In de 218.383.123 onderzochte patiëntendossiers werd in 75.135.061 (34,4%) gevallen minimaal één onterecht voorgeschreven medicament aangetroffen. Het gebruik van onterecht voorgeschreven medicamenten was statistisch significant positief gecorreleerd met het bezoek van een afdeling spoedeisende hulp van een medisch centrum, met opname in een medisch centrum en met huisbezoek door een arts. Bovendien was dit gebruik statistisch significant positief gecorreleerd met de kosten voor huisbezoeken door een arts, de kosten van medicatie en de totale zorgkosten.

Het Nederlands Huisartsen Genootschap adviseert het uitvoeren van een zogenoemde medicatiebeoordeling bij patiënten van 65 jaar of ouder die chronisch vijf of meer medicamenten gebruiken en daarbij minstens één van de volgende risicofactoren hebben: verminderde nierfunctie, verminderde cognitie, verhoogd valrisico, verminderde therapietrouw, niet zelfstandig wonen, en een niet geplande opname in een medisch centrum. Om een medicatiebeoordeling uit te voeren, is de Systematic Tool to Reduce Inappropriate Prescribing (STRIP) ontwikkeld. Hulpmiddelen bij de indicatie van medicamenten zijn de Screening Tool of Older Person’s potentially inappropriate Prescriptions (STOPP) en de Screening Tool to Alert doctors to the Right Treatment (START). Ook wij als mondzorgverleners mogen onze medisch-ethische verantwoordelijkheid niet uit de weg gaan als het over medicatie gaat. Het standaard voorschrijven van een analgeticum bij een extractie of een andere orale chirurgische behandeling is niet in overeenstemming met deze verantwoordelijkheid. Hetzelfde geldt voor het voorschrijven van een antibioticum bij een orale ontsteking, waar het direct wegnemen van de oorzaak een betere optie is. Tot slot past ons een blik op de soms lange medicatielijsten van ouderen, zo nodig gevolgd door overleg met de verantwoordelijke arts. Dit overleg dient zeker plaats te vinden als een voorgeschreven medicament een vervelende orale bijwerkingen heeft, zoals xerostomie en hyposialie.